Këshilla nga Prof. Florian Toti, mjek endokrinolog në QSU “Nënë Tereza”

Diabeti është një sëmundje kronike, e cila ka lidhje me mungesën e funksionit të pankreasit. Pankreasi ose nuk e prodhon fare insulinën ose e prodhon më pak se ç’duhet ose jo në momentin e duhur, apo nuk arrin ta bëjë prodhimin tamam dhe quhet insulino-rezistenca.

Kemi dy tipe diabeti diabeti Tip 1 dhe diabeti Tip 2. Diabeti Tip 1 zakonisht shfaqet në moshat e reja madje edhe tek fëmijët prandaj është cilësuar edhe si diabeti i të rinjve. Në këtë tip diabeti ndodh një shkatërrim i qelizave beta të pankreasit, të cilat prodhojnë insulinën dhe këto persona kanë nevojë për gjithë jetën për trajtim me insulinë.

Diabeti Tip 2 që shpesh quhet diabeti i të rriturëve por që ka filluar të prekë edhe moshat e reja dhe fëmijët, ndodh atëherë kur ka një mungesë relative të insulinës, ku insulina më tepër nuk arrit të bëjë siç duhet punën e saj dhe që mund të trajtohet me dietë, aktivitet fizik si dhe me medikamente të ndryshme.

Nisur nga këto tipe diabeti dhe grupmoshat që ato kapim, në diabetin Tip 1 nuk kemi shumë në dorë për ta parandaluar dhe nuk mund të përcaktohet një kategori e caktuar njerëzish si më të riskuar. Më të rrezikuar këtu janë ata që kanë familjarët me diabet, pra faktori trashëgimi. Ndërkohë diabeti Tip 2 përbën edhe pjesën më të madhe, me gati 90% të rasteve me diabet. Ky tip diabeti fillon zakonisht pas moshës 40 vjeçare, por sot po e hasim edhe në moshat 20 vjeçare apo pediatrike. Faktorët që ndikojnë në këtë tip diabeti janë anamneza pra histori familjare me diabet, njerëzit që bëjnë jetë sedentare pa aktivitet fizik, njerëzit që vuajnë nga obeziteti, gratë të cilat kanë lindur fëmijë më peshën mbi 4 kg ose që kanë pasur diabet gjatë shtatëzënisë, njerëzit që kanë hipertension, dislipidemi etj. Ky është një grup shumë i madh njerëzish të rrezikuar, të cilët duhet të bëjnë kujdes dhe duhet të kontrollohen herë pas here, për të ditur se në çfarë nivelesh e kanë sheqerin.

Rëndësia e diagnostikimit

Diabeti përveçse është sëmundje kronike, hyn tek ato sëmundje që quhen sëmundje të heshtura dhe është shumë i rëndësishëm ekzaminimi i vazhdueshëm për ta parandaluar apo kapur sëmundjen në fazat e hershme të saj, pra kur sëmundja është në stadet e prediabetit. Në këto faza të para mjekimi është shumë më i thjeshtë dhe mund të parandalohen ndërlikimet kronike të diabetit. Diabeti është sëmundje pa shenja të dallueshme.

Në kushte normale, një njeri që nuk ushqehet shëndetshëm; që nuk kryen aktivitet fizik; është mbipeshë apo ka hipertension, duke filluar nga mosha 30-35 duhet të bëjë matje të sheqerit esëll në mëngjes, të paktën 1 herë në vit.

Sot kemi më shumë njerëz të sëmurë me diabet sesa disa vite më parë dhe këtu ndikojnë shumë faktori siç janë: plakja e popullatës dhe këtë e tregon % shumë e lartë e të sëmurëve me diabetin tip 2 që fillon zakonisht në moshat mbi 40 vjeç; stili i jetesës ku njerëzit bëjnë më pak punë/aktivitet fizike; mënyra jo e shëndetshme e ushqyerjes dhe sigurisht një jetë më stresante. Të gjithë këta faktor nuk ndikojnë vetëm në shfaqjen e diabetit por edhe në sëmundjet e tjera kronike si dislipidemitë, hipertensioni, obeziteti, të cilat marrin shpesh emrin Sindroma Metabolike, ku këto sëmundje shfaqen në grup.

Simptomat

Diabeti nuk ka dhimbje, por në mënyrë të heshtur mund të shkaktojë shumë dëmitime në organizëm. Gjithsesi ka disa shenja të cilat nëse shfaqen duhet të na lajmërojnë për nevojën për kontroll, siç janë:

• etja e shtuar (pa shkak)
• urinimi i shpeshtë
• rënie graduale në peshë
• infeksionet e shpeshta tek femrat etj

Diabeti është një sëmundje me kosto të madhe ekonomike, ku jeta e një personi me diabet është 30% më e shtrenjtë sesa një njeri i shëndetshëm. Diabeti ka gjithashtu një kosto të madhe sociale pasi, sidomos në rastin e fëmijëve, ata me diabet kanë nevojë për një kujdes të vazhdueshëm. Gjithashtu diabeti ka edhe një kosto shumë të lartë shëndetësore pasi përveç problemeve të tij, diabeti ka edhe ndërlikime të tjera kronike. Ai mund të prekë shumë organe. Mund të prekë sytë, duke çuar në dëmtim të shikimit deri në humbje të plotë të tij nga retinopatia diabetike; mund të preki veshkën ku një pjesë e mirë e të sëmurëve me dializë janë edhe si pasojë e diabetit, nga nefropatia diabetike; mund të prekë enët e gjakur duke shkaktuar sëmundje ishemike të zemrës, infarkt miokardi, aksidente cerebrovaskulare, dëmtime të qarkullimit të gjakut, plagë diabetike. Të gjitha këto komplikacione mund të vijnë nga një diabet i padiagnostikuar në kohë, i patrajtuar në kohë, i pandjekur rregullisht dhe i pa mbajtur nën kontroll.

Këshilla për pacientët

Si njerëzit që vuajnë nga sëmundja e diabetit ashtu edhe ata që janë të shëndetshëm duhet t’i ndjekin këshillat në mënyrë që të parandalojnë këtë sëmundje. Këshillat janë shumë të thjeshta dhe kanë të bëjnë me bërjen e një stili të shëndetshëm jetese:

• Të konsumohet ushqimi në sasi të vogla, ku të konsumohen më pak karbohidrate (buka apo drithrat) dhe mishi, ndërkohë të konsumohen më tepër perime dhe zarzavate.
• Duhen konsumuar të tre vaktet kryesore dhe dy vakte të ndërmjetëm të vegjël. Duhet theksuar këtu se nuk duhet hequr asnjë vakt.
• Shtim i aktivitetit fizik. Nëqoftëse ecim të paktën 45 min çdo ditë mund të paradalojmë të paktën 30% të rasteve me diabet.
• Kontroll i peshës trupore, mos të kalohet në mbipeshë.

Ndërkohë për personat me diabet, përveç këshillave të mësipërme të cilat vlejnë për të gjithë, janë edhe këshillat e mëposhtme:

• Të evitojnë sa më shumë të jetë e mundur sheqernat e thjeshta si ëmbëlsirat, pijet e ëmbla, sheqeri dhe në çdo vakt duhet që gjysmën e volumit të ushqimit ta përbëjnë zarzavatet jeshile. Zarzavatet jeshile kanë dy funksione: e para mbushin volumin e stomakut pra pakësojnë ushqimin e vërtetë që ne marrim dhe e dyta duke krijuar një veshje të stomakut bëjnë që edhe ushqimet e tjera si buka, orizi, makaronat të cilat rrisin sheqerin të treten më ngadalë dhe si pasojë ndjenja e urisë vjen më vonë dhe niveli sheqerit ngrihet më pak.
• Pakësim i yndyrnave të ngopura me origjinë shtazore, duke qenë se diabeti predispozon për artereoskleroz, pra bllokim të enëve të gjakut.
• Konsumi i 2-3 kokrra frutave në ditë, duke pasur parasysh edhe sasinë e tyre që kokrrat e frutave mos të jenë më të mëdha se 100-150 gr deri në 200gr/secila.
• Ndërkohë frutat që quhen shumë të ëmbla siç janë banania, fiku, rrushi, hurma, dardha është mirë të përdoren sa më rrallë që të jetë e mundur. Më të këshillueshme janë mollët, portokallet, mandarinat, kivi dhe frutat e tjera të stinës.